Yapay Zeka ve Telif Hakkı
Geçtiğimiz sene olduğu kadar bu sene de yapay zeka teknolojileri ve fikri mülkiyet hakları ile ilişkisi bütün dünya gündeminde kendisine yer bulmaya devam etmiştir. Gerçekten de ChatGPT, BERT, LaMDA, DALL-E2 gibi bugün pek çok örneğine rastladığımız üretken yapay zeka modellerinin metin, görüntü, ses gibi verileri işleyerek özgün içerik oluşturma fonksiyonları ile günlük hayatımızda daha da fazla yer edinmeleri ile, bu yapay zeka modelleri tarafından oluşturulan çıktıların eser niteliğini haiz olup olmadığı, ilgili çıktılar üzerinde kimin hak sahibi olacağı ve başkalarına ait telif haklarının ihlali hususlarındaki tartışmalar da devam etmektedir. Bu kapsamda dünya genelinde pek çok uyuşmazlık mahkemelere yansımakla birlikte ülkeler tarafından yasal boşluğun doldurulması amacıyla yasa çalışmaları da yapılmaya başlanmıştır.
Nitekim, bu alanda ilk bilinen yasal düzenleme olan ve Avrupa Birliği tarafından hazırlanan Yapay Zeka Yasası[1], 01 Ağustos 2024 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve 02 Ağustos 2026 itibari ile uygulanabilir hale gelecektir. Söz konusu yasa telif haklarına ilişkin doğrudan bir düzenleme içermemekle birlikte, ilgili yasanın, genel olarak yapay zeka teknolojilerinin kullanımı bakımından belirli, şeffaf, üçüncü kişilerin -telif hakları da dahil- haklarına riayet edilen, aykırılık hallerini ise yaptırımlara bağlamak suretiyle caydırıcı mekanizmalar öngören bir düzenleme olduğunu söylemek mümkündür.
Birleşik Krallık Hükümeti tarafından ise, 17 Aralık 2024 tarihinde yapay zeka ile ilgili tartışmaları çözüme kavuşturmak amacıyla telif hakkı yasasında değişiklikler ve açıklamalar yapılmasını içeren bir kamuoyu görüşü belgesi yayınlanmıştır ve 25 Şubat 2025 tarihine kadar görüşleri kabul etmektedir.[2] İlgili metin kapsamında temel hedefin bir yandan hak sahiplerini ve insan yaratıcılığının ürünlerini korumak ve ödüllendirmek bir yandan da yapay zeka sektörlerinde yeniliği teşvik etmek ve uzun vadeli büyüme için hukuki belirliliği sağlamak amacıyla dengeli bir formülasyon belirleyebilmek olduğu ifade edilmektedir. Tartışılan hususlar arasında yapay zeka eğitiminde kullanılan çalışmaların ve verilerin açıklanması, sahiplik ve amaç dahil olmak üzere web tarayıcısı ayrıntılarının ifşa edilmesi, kullanılan içerikler bakımından lisanslama, hak çekincelerine uyulduğunu göstermek amacıyla kayıt tutulması zorunluluğu gibi öneriler ön plana çıkmaktadır. Ayrıca mevcut yasal düzenlemelerin de bilgisayar tarafından üretilen eserler bakımından telif hakkı koruması sağlamak suretiyle, ilgili teknolojinin gerekleri ve bugünün ihtiyaçları ile uyumlu olup olmadığı hususları da tartışma konusu edilmektedir.
Yasa çalışmalarının yanı sıra, bu yıl da pek çok ülkede yapay zeka ve telif haklarına ilişkin uyuşmazlıklar gündeme gelmeye devam etmiş ve davalar ikame edilmiştir.
Nitekim, bir grup sanatçı, Stability AI, Midjourney, DeviantArt ve Runway AI şirketlerine karşı, kendilerine ait eserlerin izinsiz olarak yapay zekayı eğitme verisi olarak ve/veya çıktı olarak kullanıcılara sağlanması suretiyle haklarının ihlal edildiği, kullanıcılara sağlanan sistemle ihlale teşvik ve haksız yarar elde etme gibi iddialarla toplu dava açmıştır. İlgili uyuşmazlığın esası bakımından verilmiş bir karar henüz bulunmamakla birlikte, davayı gören yargıç, ön incelemesinde davacıların diğer iddialarını reddetmişse de, yargılamanın Stable Diffusion isimli yapay zeka modeli bakımından davacılara ait eserlerin izinsiz olarak yapay zeka eğitim materyali olarak, internet üzerinden elde edilerek kullanılması suretiyle telif hakkının ihlal edildiği iddiaları bakımından yargılamanın devamına karar vermiştir.[3]
NewYork Times da kendi içeriklerinin kullanıcılara ChatGPT ve Copilot yapay zeka arama sonuçları ile izinsiz surette sağlandığını belirterek telif hakkı ihlalinden kaynaklı olarak OpenAI ve Microsoft şirketlerine dava açmıştır. Söz konusu dava kapsamında ise telif haklarıyla korunan eserler ile izinsiz olarak yapay zeka modelleri oluşturmanın adil kullanım kabul edilip edilmeyeceği tartışılmaktadır.[4] Davacının, davalı OpenAI tarafından, davaya dayanak teşkil eden delillerin kendi sistemlerinden silinmiş olduğu yönündeki iddiaları[5] ise bu türden uyuşmazlıklar bakımından ilgili yapay zeka sistemlerinin teknik yapıları gereği yargılama süreçleri, delillerin toplanması ve uyuşmazlık konusunun irdelenmesi bakımından beraberinde getirebileceği özellikli durumları da akıllara getirmektedir.
Bahsi geçen davalar kapsamında mahkemelerin nasıl bir tutum benimseyeceği, ilgili alanın gelişimi açısından belirleyici olacaktır. Bu yargılamada verilecek kararın benzer dosyalar bakımından da yol gösterici olacağı tahmin edilmektedir.
Çin’de Guangzhou İnternet Mahkemesi tarafından oluşturulan bir başka karar da oldukça dikkat çekmiştir. İlgili kararda yapay zeka modeli tarafından kullanıcıların metin girdileri sonucunda oluşturulan bazı görüntülerin, ünlü Japon çizgi film karakteri “Ultraman” ile büyük ölçüde benzer olduğu değerlendirilmiştir. Mahkeme tarafından yapay zeka sağlayıcısının orijinal eserlere çevrimiçi veri tabanı aracılığıyla erişimi olduğu belirlenmiş ve ilgili girdiler sonucu oluşturulan görseller ile münhasır lisans sahibinin çoğaltma ve uyarlama haklarını ihlal ettiğine hükmedilmiştir. Aynı zamanda, mahkeme tarafından söz konusu ihlalin durdurulması ve tazminat ödemesine karar verilmiştir.[6]
Görüleceği üzere dünya genelinde uyuşmazlıklar ve yasalaştırma çalışmaları için gelişmeler kaydedilirken, ülkemizde de bu alanda pek çok tartışma devam etmektedir. Ancak ülkemizde yapay zeka ve telif hakları uyuşmazlıkları bakımından henüz herhangi bir yasalaşma çalışmasına ve/veya bu hususları irdeleyen mahkeme kararına rastlamamakla birlikte, ilgili teknolojilerin günlük hayattaki yaygın kullanımları ve bundan kaynaklı ihtiyaçlar da gözetildiğinde önümüzdeki yıllarda ülkemizde de bu alanda gelişmeler yaşanmasının kaçınılmaz olacağı açıktır.